سرطان پوست؛ انواع، علل و راه‌های درمان و پیشگیری از آن
فرارو- یکی از شایع‌ترین انواع سرطان‌ها سرطان پوست است که براساس آخرین تحقیقات حدود ۴۰ درصد از سایر سرطانهای جهان را شامل می‌شود. نکته جالب توجه این است که انواع مختلف این سرطان به‌شدت با قرار گرفتن در معرض نور آفتاب در ارتباط هستند و حتی بیشتر در قسمت‌های از بدن رخ می‌دهند که در برابر نور خورشید بوده‌اند.
به گزارش فرارو، سرطان پوست چه نوع بیماری است و چگونه بدن ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟ این بیماری تا چه حد خطرناک است و آیا می‌توان آن را درمان کرد و یا از بروز آن پیشگیری کرد؟ برای یافتن پاسخ این سوالات با ما همراه شوید.
ساختار پوست بدن انسان
پوست یکی از وسیع‌ترین بافت‌های بدن است که دارای ساختمان پیچیده‌ای است. به طور کلی چهار عامل روی پوست تاثیر می‌گذارند که عبارت‌اند از وراثت، محیط، سن و عامل مراقبت از پوست. پوست یک فرد بالغ تقریباً ۱۵ تا ۲۰ درصد وزن بدن را شامل می‌شود و سطح آن به بیش از یک و نیم مترمربع می‌رسد. پوست بدن انسان از سه لایه تشکیل شده است:
۱. اپیدرم (روپوست): بالاترین لایه پوست را اِپیردم (Epidermis) می‌نامند که سطح پوست را تشکیل می‌دهد و از سلول‌های مرده پوست تشکیل شده است. هر فرد سالم در هر دقیقه حدود ۳۰۰۰۰ سلول از پوست مرده‌اش می‌ریزد. با این حال سلول‌های پوست زنده به طور مداوم در قسمت زیرین اپیدرم تولید می‌شود و جای سلول‌های مرده را می‌گیرند.
۲. درم (میان پوست): درم در زیر اپیدرم قرار گرفته و با یک غشا از آن جدا شده است. درم در واقع بستر و محل تغذیه اپیدرم است. استحکام و انعطاف این بستر به علت وجود رشته‌های کلاژن و الاستین است که به صورت یک شبکه فیبری در سرتاسر درم تنیده شده‌اند.
۳. هیپودرم (لایه زیر پوستی): هیپودرم (Hypodermis) بافت هم‌بندی چربی است که رگ‌ها از آن می‌گذرد و به درم وارد می‌شوند. بافت چربی در این لایه زیاد است، بدین جهت پوست به‌راحتی می‌تواند روی نسوج زیرین خود لغزش داشته باشد.
سرطان پوست چیست؟
سرطان پوست یک بیماری مربوط به سلول‌های پوستی (ساختمان اصلی بدن) است. بدن دائم سلول‌های جدیدی می‌سازد تا به ما در رشد، تعویض بافت فرسوده و التیام صدمات کمک کند. به طور معمول سلول‌ها به روش منظم تکثیر می‌شوند و می‌میرند؛ اما گاه بنا به دلایلی سلول‌ها به روش معمول رشد نمی‌کنند. در چنین شرایطی ممکن است سلول‌های بدخیمی که از بافت پوست نشات می‌گیرند، به طور نامنظم و فزاینده‌ای تکثیر می‌شوند و به طریقی از سیستم ایمنی و دفاعی بدن عبور می‌کنند، بدون این‌که موجب تحریک عکس‌العمل تدافعی و تهاجمی در سیستم ایمنی بدن شوند.
به عبارت دیگر سرطان پوست نوعی سرطان است که منشا آن سلول‌های پوستی است و درنتیجه رشد غیر عادی این سلول‌ها به وجود می‌آید که توانایی حمله یا انتشار به سایر نقاط بدن را نیز دارند. همچنین باید خاطرنشان کرد که سرطان پوست متداول‌ترین و شایع‌ترین نوع سرطان در تمام جهان است و ۷۵ درصد کل سرطان در جهان را تشکیل می‌دهد؛ هرچند بیشتر مبتلایان به سرطان پوست بهبود می‌یابند، به دلیل شیوع زیاد آن یکی از نگرانی‌های بزرگ انسان است.
سرطان پوست چگونه شروع می‌شود؟
سرطانی که ابتدا در یک بافت یا عضو ایجاد می‌شود، سرطان ابتدایی (مقدماتی) نامیده می‌شود. معمولاً تومور بد خیم با نام اندام یا نوع سلول اولیه مبتلا نامیده می‌شود. تومور بد خیم که به سایر قسمت‌های بدن سرایت نکرده است، سرطان موضعی نامیده می‌شود. یک تومور ممکن است به بافت‌های اطراف آن حمله کند و عروق خونی خود را رشد بدهد (فرآیندی که به آنژیوژنز یا رگ‌زایی معروف است). اگر سلول‌های سرطانی در محل جدید رشد و تومور دیگری ایجاد کنند، به آن سرطان ثانویه یا متاستاز گفته می‌شود. بیشتر سرطانهای پوست فقط به طور موضعی رشد و بافت‌های مجاور خود را گرفتار می‌کنند؛ ولی بعضی از آن‌ها به‌خصوص ملانوم (سرطان سلول‌های رنگ‌دانه) که نادرترین نوع سرطان پوست است، ممکن است از طریق سیستم گردش خون یا لنفاتیک گسترش یابد و به دورترین نقاط بدن برسد.
راه‌های مختلفی برای انتشار یافتن سلول‌های سرطانی پوست در بدن وجود دارد. یکی از این راه‌ها بافت است، به این صورت که سلول سرطانی در بافت‌های مجاور خود نیز شروع به رشد و گسترش می‌کنند. راه دیگر سیستم لنفاوی است. در واقع سرطان از هنگامی که وارد غدد لنفاوی بشود، شروع می‌شود و از طریق عروق لنفاوی که در سراسر بدن وجود دارند، به سایر نقاط بدن منتقل و منتشر می‌شوند. سومین راه گسترش سرطان پوست در بدن خون است. خون یکی از بستر‌های متاستاز سرطان پوست است.
چراکه رگ‌ها و مویرگ‌های خونی در سرتاسر بدن کشیده شده‌اند. سلول‌های سرطانی از روی پوست شروع می‌شوند و سپس با خون یا سیستم لنفاوی به سایر نقاط بدن گسترش می‌یابند. در این‌باره لازم است این را هم بدانید که ممکن است سرطان تومور اولیه به سایر نقاط بدن نیز گسترش یابد و مثلا سلول سرطانی پوست با متاستاز به ریه منتقل شود. در این صورت با گسترش سلول‌های متاستاتیک در ریه نمی‌توانیم بگوییم فرد دچار سرطان ریه شده است؛ بلکه آن را سرطان متاستاتیک پوست می‌خوانیم.
سرطان پوست در چه مناطقی از بدن ایجاد می‌شود؟
سرطان پوست عمدتا در مناطقی از پوست که در معرض آفتاب هستند، ازجمله پوست سر، صورت، لب‌ها، گوش‌ها، گردن، قفسه سینه، بازوها، دست‌ها و روی پا‌ها ایجاد می‌شود. همچنین می‌تواند در مناطقی که به‌ندرت در معرض آفتاب هستند نیز مشاهده شود. ازجمله کف دست، زیر ناخن‌ها و ناحیه تناسلی. سرطان پوست ممکن است در تمامی پوست‌ها مخصوصا افرادی که پوست تیره‌تر دارند، بروز کند. هنگامی که سرطان پوست ملانوما در افراد با رنگ پوست تیره تشخیص داده شود، معمولا در مناطقی که در معرض آفتاب قرار نگرفته باشد، مانند کف دست و کف پا رخ می‌دهد.
علت بروز سرطان پوست چیست؟
به جز در موارد نادر بیشتر سرطانهای پوست از جهش‌های DNA به وجود می‌آیند که با نور ماورا بنفش بر سلول‌های اپیدرم تاثیر می‌گذارند. به نظر می‌رسد بسیاری از سرطانهای اولیه با دخالت سیستم ایمنی خود بدن تحت کنترل قرار می‌گیرند. گاه سیستم ایمنی در مواجهه با برخی سلول‌های سرطانی ممکن است توده‌های سلولی بدخیم را شکل بدهند و تومور‌ها به مرحله رشد و تکثیر برسند. زمان قرار گرفتن در معرض اشعه فرابنفش خورشید در ابتلا به بعضی از انواع سرطان‌ها مهم است. معمولا اگر در دوران کودکی فرد بیش از حد در معرض اشعه فرابنفش باشد، سرطان بازال و ملانوما تهدیدکننده هستند؛ ولی در سرطان سلول‌های سنگ‌فرشی این‌گونه نیست. در مورد برخی انواع سرطان‌ها هر زمانی از دوران زندگی که فرد بیش از حد در معرض اشعه فرابنفش خورشید قرار بگیرد، ممکن است به سرطان پوست دچار شود. بین ۲۰ تا ۳۰ درصد از ملانوم‌ها از خال‌ها شروع می‌شوند.
انواع سرطان پوست
به طور کلی ۳ نوع اصلی سرطان پوست وجود دارد:
۱. سرطانهای پوست سلولی پایه
سرطان سلول پایه‌ای در سلول‌های پایه‌ای پوست که در زیر اپیدرم وجود دارند، به وجود می‌آیند. این سلول‌ها دائم تقسیم و به سلول‌های جدیدی تبدیل می‌شوند و درنهایت جایگزین سلول‌های سنگ‌فرشی می‌شوند که سطح پوست را می‌پوشانند. همان‌طور که این سلول‌ها از لایه پوست خارجی بالا می‌روند، مسطح و سرانجام به سلول‌های سنگ‌فرشی تبدیل می‌شوند. سرطان پوستی که از لایه سلول‌های بازال آغاز می‌شود، سرطان پوست سلولی پایه یا کارسینوم سلول بازال نامیده می‌شوند.
این نوع سرطان از شایع‌ترین نوع سرطان پوستی است و می‌توان گفت از هر ده سرطان پوست ۸تای آن از نوع سرطان پوست سلولی پایه است. این نوع سرطان معمولا به قسمت‌های دیگر بدن منتقل نمی‌شود و اگر برای درمان آن اقدامی نشود، این سلول‌های سرطانی به اطراف منتقل و سبب تخریب استخوان یا بافت‌های زیر پوست می‌شود. ازجمله علائم این سرطان عبارت‌اند از:
ــ زخم‌هایی که با گذشت ۷ تا ۱۰ روز بهبود نمی‌یابند.
ــ وجود لکه‌های قرمزرنگ در سطح پوست که ممکن است با خارش، درد و پوسته پوسته شدن همراه باشند و به‌راحتی خونریزی کنند.
ــ توده‌هایی به رنگ‌های صورتی، قرمز و سفید در افرادی که پوست روشنی دارند و توده‌هایی به رنگ قهوه‌ای، سیاه و قهوه‌ای مایل به زرد در افرادی که پوست‌شان تیره است.
ــ ضایعات صورتی رنگی که اطراف‌شان کمی بالاتر از سطح پوست و مرکزشان فرورفته است.
۲. سرطانهای پوست سلولی سنگ‌فرشی
این سلول‌ها سلول‌های مسطحی هستند که در خارجی‌ترین بخش پوست بیرونی هستند و دائم رشد می‌کنند و تقسیم می‌شوند. زمانی که رشد این نوع سلول‌ها خارج از کنترل شود، به سلول‌های سرطانی سنگ‌فرشی یا کارسینوم سلول سنگ‌فرشی تبدیل می‌شوند. این سلول‌ها بخش عمده‌ای از اپیدرم پوست را تشکیل می‌دهند. این سرطان یکی از رایج‌ترین نوع سرطان پوست است. تومور‌های حاصل از سرطان سلول سنگ‌فرشی می‌توانند به شکل‌های مختلفی بروز کنند، از جمله:
ــ لکه‌های زِبر و قرمزی که ممکن است خونریزی کنند.
ــ زخم‌های بازی که خونریزی می‌کنند، پوسته‌پوسته می‌شوند و بهبود نمی‌یابند.
ــ ضایعات کوچک و پیش‌رونده‌ای که مرکزشان خونریزی می‌کند.
ــ ضایعه‌ای شبیه به زگیل که پوسته‌پوسته می‌شود و خونریزی می‌کند.
۳. سرطانهای پوست ملانومی
ملانوم نوعی سرطان است که می‌تواند در هر نقطه بدن از پوست عادی گرفته تا یک خال سرطانی به وجود آید. ملانوم معمولا در تنه، سر و یا گردن مردان ظاهر می‌شود. در زنان این نوع سرطان معمولا روی پا‌ها ظاهر می‌شود. در ملانوم بیماری می‌تواند در نقاطی که در معرض آفتاب نیست؛ نیز رخ بدهد. ملانوما مانند سرطان سلول‌های پایه‌ای و سلول‌های سنگ‌فرشی رایج نیست؛ اما می‌تواند بسیار جدی‌تر باشد. ملانوما هم مانند سرطان سلول‌های پایه و سلول سنگ‌فرشی تقریبا همیشه در مراحل اولیه درمان می‌شود و اگر باقی بماند و درمانی صورت نگیرد؛ ملانوم احتمالا به سایر قسمت‌های بدن نفوذ می‌کند و گسترش می‌یابد تا جایی که درمان را بسیار سخت می‌کند. نشانه‌های ملانوم شامل:
ــ لکه‌های قهوه‌ای بزرگ روی پوست با خال‌های تیره‌تر در درون‌شان
ــ خالی که در اندازه، رنگ، حساسیت آن تغییر ایجاد می‌شود و یا خونریزی می‌کند.
ــ زخم یا ضایعه‌ای که سرخ، سفید، آبی و یا مشکی آبی باشد.
ــ زخم‌های تیره رروی کف دست، کف پا، ناخن‌های دست و پا و یا نقاط پوشیده در مخاط همچون بینی، دهان، مقعد و یا واژن ظاهر می‌شوند.
خال‌های پوستی و امکان ایجاد سرطان پوست
در واقع خال از رشد خوش خیم یک سلول در محل طبیعی خودش ایجاد می‌شود. خوب است بدانیم احتمال خطر ایجاد کردن این خال‌ها کم است؛ اما با این حال با گذشت زمان ممکن است گسترش یافته و خطرآفرین شوند. تفاوت خال‌های سرطانی و غیر سرطانی در این است که خال‌های نرمال تخت یا کمی برآمده هستند و ممکن است با گذشت زمان رشد خوش خیمی داشته باشند؛ اما خال‌های سرطان‌زا معمولا بزرگ، خیلی پر رنگ و نامنظم هستند. خوب است بدانیم به وجود آمدن و رشد خال‌ها در ابتدای بلوغ یا جوانی طبیعی است؛ اما به وجود آمدنشان در سنین کهولت غیر معمول است. خال‌های دیگری هم وجود دارند که در نواحی خاصی از بدن که در معرض نور خورشید قرار می‌گیرد، به وجود می‌آیند و به خودی خود سرطانی نیستند، با این حال باید مراقبشان بود؛ زیرا می‌توانند به خال‌های سرطانی نیز بدل شوند. این خال‌ها معمولا ویژگی‌های یکسان و مشترکی دارند، ازجمله طول و قطر بیشتر از نیم سانتی متر، سطح برجسته و رنگ مخلوط شامل صورتی، قرمز، قهوه‌ای و قهوه‌ای مایل به زرد و دارای شکل‌های بریده بریده و نامنظم هستند.
یک راه تشخیص خانگی برای این‌که بفهمید خال یا کک سرطانی است یا خیر این است که به شکل آن دقت کنید. از آن‌جایی که معمولا همه خال‌ها و کک‌ها در بدن هر فرد تقریبا شبیه به یکدیگر هستند، اگر در بدنتان خالی را دیدید که شکل متفاوتی داشت، احتمال این وجود دارد که آن خال سرطانی باشد؛ همچنین ویژگی‌های خاصی وجود دارد که اگر در خالتان آن‌ها را مشاهده کردید، باید به پزشک مراجعه کنید. این ویژگی‌ها که علائم احتمال وجود سرطان پوست در خال هستند؛ عبارت‌اند از:
۱. مرز نامنظم: اگر لبه‌های خالتان پاره پاره و نامنظم یا محو است، ممکن است یکی از ضایعات سرطانی ملانوما باشد.
۲. رنگ نامشخص: اگر خال شما دارای رنگ یکسانی نیست و یا به رنگ‌های سیاه و سفید، قرمز، سفید، آبی و یا قهوه‌ای مایل به زرد باشد، مشکوک است؛ زیرا خال‌های عادی معمولا تک‌رنگ و دارای رنگ تیره یا روشن هستند.
۳. قطر زیاد: خالی که قطر آن بیشتر از نیم سانتی متر باشد، مشکوک است.
۴. خال متغیر: از آن‌جایی که ضایعات ملانوما با سرعت زیادی رشد و تغییر می‌کنند، اگر متوجه شدید که خالتان از لحاظ اندازه تغییر کرده و کوچک و بزرگ می‌شود و یا رنگش تغییر می‌کند یا حتی دارای خارش و خونریزی است، باید حتما به پزشک مراجعه کنید. اگر خالتان به تازگی از روی پوستتان جدا شده و یا حتی روی پوستتان برجسته شده است؛ نیز به پزشک مراجعه کنید.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به سرطان پوست قرار دارند؟
۱. افرادی که پوست روشن دارند، مخصوصا پوست‌های کک مکی و پوست‌هایی که سریع دچار آفتاب سوختگی می‌شوند.
۲. افرادی که مو‌های روشن (بلوند یا قرمز) و چشم‌های آبی یا سبز دارند.
۳. افرادی که دچار اختلالات ژنتیکی مرتبط با رنگ‌دانه (از بین رفتن رنگ‌دانه پوست) هستند، مانند آلبینیسم و گزرودرما پیگمنتوزوم.
۴. افرادی که قبلا به سرطان پوست مبتلا و درمان شده‌اند.
۵. افرادی که خال‌های متعدد، غیرطبیعی یا بزرگ در هنگام تولد داشته‌اند.
۶. داشتن سابقه خانوادگی سرطان پوست
۷. افرادی که حداقل یک‌بار در کودکی دچار آفتاب سوختگی شدید شده‌اند.
سرطان پوست چگونه تشخیص داده می‌شود؟
همه افراد باید نسبت به تغییرات غیرطبیعی پوست مثل زخم‌هایی که بهبود نمی‌یابند، حساس باشند و با پزشک مشورت کنند. فقط پزشک می‌تواند تشخیص بدهد که کدام ضایعه خوش خیم، کدام پیش سرطانی و کدام بدخیم است. پزشک در بسیاری از موارد برای رسیدن به تشخیص از ضایعه نمونه‌برداری می‌کند. نمونه‌برداری یک اقدام جراحی نسبتاً بدون درد است که در طی آن قسمت کوچکی از بافت منطقه مشکوک برداشته می‌شود و در زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود.
اگر ضایعه به حد کافی کوچک باشد، ممکن است کل آن در هنگام نمونه‌برداری برداشته شود. نمونه‌برداری تنها راه قطعی تشخیص سرطان است. نمونه‌برداری از ضایعات خوش خیم باعث تبدیل شدن آن به ضایعه بدخیم نخواهد شد. همچنین نمونه‌برداری اگر صحیح انجام شود، باعث گسترش بیماری به سایر نقاط نیز نمی‌شود.
روش‌های درمان سرطان پوست
سرطان پوست درصورتی‌که در مراحل ابتدایی تشخیص داده شود، معمولا با برداشتن ضایعه‌های پوستی درمان می‌شود. این کار به روش‌های زیر انجام می‌شود:
۱. کرایوسرجری: در این روش زایده پوستی را در معرض نیتروژن مایع قرار می‌دهند؛ سپس آن زایده بدون هیچ‌گونه برش یا شکافی از بین می‌رود یا کوچک می‌شود. این روش معمولا برای درمان آکتینیک کراتوز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۲. خشک کردن الکتریکی و کورتاژ: در این روش ضایعه پوستی با وسیله‌ای به نام کورت (ابزاری قاشق‌مانند) برداشته می‌شود؛ سپس محل موردنظر با استفاده از یک سوزن و با کمک انرژی الکتریکی سوزانده می‌شود تا هرگونه اثر باقی‌مانده از سلول‌های سرطانی نابود شود.
۳. کِرِم‌ها: ممکن است پزشک کِرِم‌های موضعی مانند ایمیکویمود (آلدارا، زیکلارا) و ۵-فلوروراسیل (کاراک، افودکس) را برای درمان تجویز کند. این کرم‌ها به‌مدت چند هفته برای درمان آکتینیک کراتوز و سرطان سلول پایه‌ای سطحی استفاده می‌شوند. (بدون دستور پزشک از هیچ کِرِم یا پمادی برای درمان ضایعات پوستی استفاده نکنید.)
۴. جراحی اکسیژنال: در این روش محل ضایعه پوستی و اطراف آن به کمک یک اسکالپل (تیع جراحی) برداشته می‌شود؛ سپس محل مورد نظر دوباره برای بررسی وجود سلول‌های سرطانی مورد آزمایش قرار می‌گیرد. اگر سلول‌های سرطانی یافت شدند، این روند دوباره تکرار می‌شود.
در صورتی که سرطان به غدد لنفاوی یا سایر اندام‌ها گسترش یابد، به درمان‌های پیشرفته‌تری مانند شیمی‌درمانی یا عمل‌های جراحی نیاز خواهد بود.
راه‌های پیشگیری از سرطان پوست
بیشتر سرطانهای پوست با رعایت برخی موارد قابل پیشگیری هستند. نکات پیشگیری از سرطان پوست عبارت است از:
۱. اجتناب از قرار گرفتن در برابر نور خورشید در اوسط روز
۲. استفاده از کرم ضد آفتاب با طیف گسترده
۳. پوشیدن لباس‌هایی که بدن را می‌پوشاند
۴. استفاده از عینک آفتابی
۵. اجتناب از برنزه کردن
۶. آگاه بودن از مصرف دارو‌های حساسیت به نور
۷. حساسیت نشان دادن به تغییرات پوستی و جدی گرفتن آن‌ها
۸. معاینه منظم پوست و مراجعه منظم به متخصص پوست
