خبرنگاران رسانه‌های خارجی متهم به جاسوسی در ایران
دولت ایتالیا روز چهارشنبه ۱۹ دی‌ماه اعلام کرد که چچیلیا سالا، خبرنگار ایتالیایی که پیش‌تر در ایران بازداشت شده بود، آزاد شده و به رم بازگشته است. اما این اولین بار نیست که خبرنگاران خارجی یا افرادی با تابعیت دوگانه در ایران دستگیر می‌شوند. رویداد ۲۴ نگاهی به فهرست خبرنگاران خارجی متهم به جاسوسی در ایران انداخته که سرنوشت برخی از آنها با پیچیده‌ترین پرونده‌های سیاست خارجی جمهوری اسلامی گره خورده‌اند.
راجی صمغ‌آبادی؛ از خبرنگاری برای «کیهان» تا بازداشت در تهران
راجی صمغ‌آبادی، متولد ۱۳۲۷، پیش از انقلاب در روزنامه کیهان اینترنشنال به عنوان خبرنگار فعالیت می‌کرد. در ویدئویی که از گفت‌وگوی او به عنوان خبرنگار کیهان در بهمن ۵۷ موجود است، وی به یک خبرنگار سوئیسی می‌گوید: «ما آزادی کامل مطبوعات داریم، البته این به لطف آقای بختیار نیست، ما آزادیم، چون هزاران نفر حاضر شدند تا جان خود را برای دفاع از آزادی و حقوق خودشان بدهند، و چون انقلاب به پیروزی رسیده است.»
او در سال ۱۳۵۸ به عنوان خبرنگار تایمز در ایران فعالیت می‌کرد و در آن زمان به مدت یک هفته بازداشت شد. گفته می‌شود که در ابتدا اتهام جاسوسی علیه او مطرح شده بود. بر اساس گزارش روزنامه تایمز، بازداشت راجی به منظور پرونده‌سازی علیه صادق قطب‌زاده صورت گرفته است و راجی ادعا کرده که در زمان بازداشت تهدید به اعدام شده است.
بر اساس کتاب «احسان نراقی به روایت اسناد ساواک»، برادر راجی، ناجی، نیز پیش از انقلاب به مدت ۵ سال در زندان بوده است. پس از آزادی از زندان، راجی ایران را ترک کرده و به خارج از کشور مهاجرت کرده است.
دویل مک‌مانوس و جوی راس؛ دستگیری دو روزنامه‌نگار آمریکایی
در سال ۱۳۵۸، سپاه پاسداران انقلاب هفت روزنامه‌نگار را به اتهام جاسوسی دستگیر کرد که دو نفر از آنها آمریکایی بودند. این خبرنگاران پس از بازجویی آزاد شدند، اما برخی منابع می‌گویند که آزادی این دو خبرنگار موجب انتقاداتی از سوی نیروهای انقلابی شد. این منتقدان، که این دو خبرنگار را «دو جاسوس سیا» می‌نامیدند، به شدت از آزادی آنها انتقاد کردند.
این دو خبرنگار، دویل مک‌مانوس از روزنامه تایمز و جوی راس از واشنگتن پست، پس از آزادی به سرعت ایران را ترک کردند. در گزارشی که لس‌آنجلس تایمز در این باره منتشر کرد، ادعا شد که وزارت امور خارجه ایران اعلام کرده که بازداشت این دو خبرنگار توسط کمیته‌های انقلاب انجام شده و این وزارتخانه قادر به تضمین امنیت آنها نبوده است.
دویل مک‌مانوس هم‌اکنون همچنان در روزنامه تایمز فعالیت می‌کند و در خلال مذاکرات هسته‌ای ایران، حضور فعالی در پوشش این مذاکرات و نگارش مقالات تحلیلی پیرامون آنها داشته است.
راجر کوپر؛ از دستگیری تا اعتراف تلویزیونی در دهه ۶۰
راجر کوپر، خبرنگار آزاد بریتانیایی، در دسامبر ۱۹۸۵ در ایران بازداشت شد. طبق گزارش لس‌آنجلس تایمز، کوپر خبرنگار فایننشال تایمز لندن بود که به عنوان مشاور در یک شرکت نفتی آمریکایی فعالیت می‌کرد. او بیش از پنج سال در زندان‌های ایران نگهداری شد و مدعی است که بخش عمده‌ای از دوران حبس خود را در سلول انفرادی گذرانده است.
کوپر پس از آزادی و خروج از ایران، کتابی در این زمینه نوشت که عنوان آن برگرفته از حکم اولیه‌اش، «اعدام به علاوه ۱۰ سال حبس»، است.
نام راجر کوپر هنوز در برخی رسانه‌ها به عنوان جاسوس مطرح می‌شود. پایگاه خبری تبیان در گزارشی در آذرماه ۱۳۹۵ او را «جاسوس انگلیس» خوانده و مدعی شد: «راجر کوپر یکی از جاسوسان حرفه‌ای سازمان اطلاعات انگلستان است که فعالیت‌های زیاد جاسوسی قبل و بعد از انقلاب داشته است. وی طی یک مصاحبه تلویزیونی که در روزنامه کیهان مورخ ۱۱/۶/۱۳۶۶ ص ۱۹ به چاپ رسیده است، صریحاً به فعالیت‌های جاسوسی خود در ایران اعتراف نموده است».
به نظر می‌رسد این اعترافات به مصاحبه تلویزیونی کوپر در همان دوران اشاره دارد. او هم‌اکنون در اسپانیا زندگی می‌کند.
جرالد سب؛ از بازداشت در تهران تا دریافت جایزه پولیتزر
جرالد سب، گزارشگر وال استریت ژورنال، در سال ۱۳۶۶ در ایران به اتهام جاسوسی بازداشت شد. طبق گزارش وال استریت ژورنال، سفر سب و سایر خبرنگاران این روزنامه با دعوت وزارت امور خارجه وقت ایران و تحت نظارت علی اکبر ولایتی، به منظور پوشش اخبار مربوط به تحولات جنگ ایران و عراق انجام شده بود.
گزارش همچنین اشاره کرده که برخی از جناح‌های سیاسی آن زمان، که وال استریت ژورنال آنها را «تندرو» می‌نامد، با حضور خبرنگاران خارجی در ایران مخالف بودند و آنها را جاسوس می‌دانستند.
جرالد سب توسط وزارت اطلاعات ایران تحت سرپرستی محمد محمدی ری‌شهری با اتهام «جاسوسی برای رژیم صهیونیستی» و ورود به کشور با پاسپورت جعلی و هویت روزنامه‌نگاری بازداشت شد. این بازداشت چند روز به طول انجامید، اما در نهایت سب آزاد و از ایران خارج شد. او اکنون رئیس دفتر واشنگتن وال استریت ژورنال است و جایزه پولیتزر را دریافت کرده است.
زهرا کاظمی؛ مرگ مشکوک خبرنگار ایرانی-کانادایی
زهرا (زیبا) کاظمی، خبرنگار و عکاس ایرانی-کانادایی، در بهار سال ۱۳۸۲ به ایران سفر کرد و در حین عکاسی از تجمع خانواده دانشجویان بازداشت‌شده در مقابل زندان اوین، بازداشت شد. کاظمی چندین روز در بازداشتگاه دادستانی تهران و نیروی انتظامی ماند و سپس درگذشت. سعید مرتضوی، دادستان وقت تهران، متهم است که در حوادث منجر به مرگ خانم کاظمی دست داشته است، اما او این اتهامات را رد کرده است.
محسن آرمین، رئیس هیئت تحقیق مجلس ششم، در گزارش‌های قرائت‌شده در مجلس و در مصاحبه‌ای در سال ۱۳۹۷ با روزنامه اعتماد تاکید کرده است که کاظمی در تاریخ ۲۷ خرداد ۱۳۸۲ با گذرنامه ایرانی و معرفی‌نامه‌ای از سوی موسسه عکس انگلیسی «کمرا پرس»، برای عکاسی از دانشجویان درخواست مجوز کرد. او به اداره کل مطبوعات و رسانه‌های خارجی مراجعه کرده و در دوم تیر همان سال، معرفی‌نامه‌ای با رونوشت به نیروی انتظامی دریافت کرد.
آرمین در گفت‌وگوی دیگری در سال ۱۳۹۰ با خبرگزاری ایرنا اعلام کرده که پس از بازجویی، کاظمی به نیروی انتظامی تحویل داده شد و در این هنگام، بینی و انگشتانش آسیب دیده بود. بازجویان از او خواسته بودند که این موارد را در برگه بازجویی بنویسد. آرمین همچنین اشاره کرده که مرتضوی اصرار داشته کاظمی را از وزارت اطلاعات تحویل بگیرد، اما وزارت اطلاعات تاکید کرده که او جاسوس نیست و باید به هتلش فرستاده شود، بنابراین او به نیروی انتظامی تحویل داده شد.
مرگ زهرا کاظمی بر روابط ایران و کانادا تاثیر زیادی گذاشت و تا مدت‌ها موضوعی جنجالی بود. هرگز مشخص نشد که «برخورد جسم سخت با سر»، که در گزارش پزشکی قانونی علت مرگ کاظمی عنوان شده، چگونه و توسط چه کسی اتفاق افتاده است.
رکسانا صابری؛ از خرید شراب تا اتهام جاسوسی
رکسانا صابری، یکی دیگر از روزنامه‌نگاران با ملیت ایرانی-آمریکایی بود که در بهمن ۱۳۸۷ در ایران بازداشت شد. خبر بازداشت او یک ماه بعد در اسفندماه رسانه‌ای شد. رکسانا صابری به عنوان خبرنگار برای شبکه رادیویی آر پی ان فعالیت می‌کرد و از دولت وقت ایران مجوز خبرنگاری داشت.
بر اساس روایت پدر او، رضا صابری، رکسانا ابتدا به دلیل خرید و مصرف شراب بازداشت شد، اما پس از مدتی اتهام جاسوسی به او نسبت داده شد. در ادامه، طی دادگاهی که در خرداد ۱۳۸۸ برگزار شد، رکسانا صابری به هشت سال زندان محکوم شد.
با این حال، پس از تجدید نظر در دادگاه، حکم او کاهش یافت و رکسانا صابری اردیبهشت ۱۳۸۸ پس از چند ماه زندان، با تخفیف در حکم، آزاد و به آمریکا بازگشت.
جیسون فودن؛ بازداشت در سال ۱۳۸۸
جیسون فودن یالاسون آثاناسادیس، خبرنگار با تابعیت انگلیسی و یونانی، در سال ۱۳۸۸ هنگام ترک ایران بازداشت شد. او برای پوشش خبری انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۸۸ به ایران سفر کرده بود. طبق گزارش رویترز، این روزنامه‌نگار یونانی در تهران به اتهام «فعالیت‌های غیرقانونی» بازداشت شد.
سخنگوی وزارت خارجه وقت یونان در مصاحبه‌ای با رویترز اعلام کرد که این کشور تایید می‌کند که جیسون فودن بازداشت شده است و برای آزادی او با مقامات ایرانی در تماس است. از سوی دیگر، مقامات ایرانی اعلام کردند که دلیل بازداشت فودن، تمام شدن ویزای او بود و او بدون تمدید ویزا در ایران باقی‌مانده بود.
فودن پس از مدتی کوتاه از بازداشت آزاد شد و ایران را ترک کرد.
مازیار بهاری و بازداشت پرماجرا
مازیار بهاری، روزنامه‌نگار ایرانی-کانادایی و خبرنگار مجله نیوزویک، که در سال ۱۳۸۸ به ایران سفر کرده بود، پوشش خبری حوادث و تظاهرات ۲۳ و ۲۴ خرداد را به عهده داشت. او پس از بازداشت در تیرماه همان سال در تلویزیون دولتی ایران به اعترافات تلویزیونی پرداخت.
در این اعترافات، بهاری به «سهم رسانه‌های آمریکایی و بریتانیایی در ایجاد آنچه انقلاب رنگین خوانده شده» و همچنین «القای تقلب در انتخابات» اشاره کرد. پس از آزادی، بهاری اعلام کرد که این اعترافات را تحت فشار و تهدید بیان کرده است.
در پی بازداشت او، بیش از ۳۰۰ نفر از نویسندگان و روزنامه‌نگاران در طوماری خواستار آزادی او شدند و همچنین ۱۰۰ نویسنده جهانی با ارسال نامه‌ای به ایران، آزادی او را درخواست کردند. همسر مازیار بهاری نیز در دوران حبس او کمپینی برای آزادی‌اش به راه انداخت.
در اردیبهشت ۱۳۸۹، شعبه ۲۶ دادگاه انقلاب اسلامی ایران، مازیار بهاری را به ۵ سال حبس به دلیل «اجتماع و تبانی با قصد ارتکاب جرایم علیه امنیت کشور»، ۴ سال حبس به دلیل «جمع‌آوری و نگهداری اسناد محرمانه»، ۱ سال حبس به دلیل «فعالیت تبلیغی علیه نظام»، ۲ سال حبس به دلیل «توهین به آیت‌الله خامنه‌ای»، ۶ ماه حبس به دلیل «توهین به محمود احمدی‌نژاد»، ۱ سال حبس به دلیل «اخلال در نظم عمومی»، و ۷۴ ضربه شلاق محکوم کرد.
پس از آزادی و خروج از ایران، بهاری از شبکه «پرس تی وی» به دلیل ارسال خبرنگاری برای «مصاحبه» با او در زندان اوین شکایت کرد. این شکایت منجر به محکومیت پرس تی وی در دادگاهی در بریتانیا شد.
مارکوس هلویگ و ینس کوخ؛ خبرنگاران آلمانی
در سال ۱۳۸۹، مارکوس هلویگ و ینس کوخ، خبرنگاران آلمانی از روزنامه بیلد ام زونتاگ، در تبریز بازداشت شدند. این دو خبرنگار به ایران آمده بودند تا گزارشی از سکینه آشتیانی تهیه کنند. آشتیانی به اتهام زنای محصنه به سنگسار محکوم شده بود، و این حکم واکنش‌های گسترده‌ای در سطح بین‌المللی ایجاد کرده بود.
طبق گزارش‌ها، هلویگ و کوخ با ویزای توریستی وارد ایران شده بودند و قصد داشتند گزارشی از آشتیانی و وضعیت او تهیه کنند. اما پیش از آن که بتوانند با پسر آشتیانی مصاحبه کنند، در تاریخ ۱۹ مهر ۱۳۸۹ دستگیر شدند. آنها متهم به نقض قوانین ایران شدند، چرا که با ویزای توریستی وارد کشور شده بودند و مجوز کار به عنوان خبرنگار نداشتند.
در پی بازداشت، دو خبرنگار آلمانی در یک برنامه تلویزیونی به اشتباه خود برای راه‌اندازی کمپین بین‌المللی علیه سنگسار آشتیانی اعتراف کردند. پس از این اعترافات تلویزیونی، دادگاه انقلاب ایران آنها را مستحق تخفیف در مجازات و برخورداری از رافت اسلامی دانست و آنها به جزای نقدی محکوم و آزاد شدند.
هلویگ و کوخ پس از پرداخت جزای نقدی به جای حبس، از زندان آزاد شدند و همراه با گیدو وستروله، وزیر امور خارجه آلمان که به ایران سفر کرده بود، به آلمان بازگشتند.
جیسون رضائیان؛ خبرنگاری که نامش با برجام گره خورد
جیسون رضاییان، خبرنگار ایرانی-آمریکایی، از سال ۲۰۱۲ به عنوان خبرنگار برای واشنگتن پست در ایران کار می‌کرد و از سال ۱۳۹۰ ریاست دفتر این روزنامه را در تهران بر عهده داشت. در سال ۱۳۹۲، رضاییان در تهران بازداشت شد و با اتهاماتی چون جاسوسی و همکاری با دولت‌های متخاصم محاکمه شد. کاخ سفید اتهام‌های مطرح شده علیه او را «مضحک» خواند.
مهم‌ترین اتهامات ضدامنیتی که علیه رضاییان مطرح شد، شامل نفوذ در اماکن دولتی و افشای برنامه‌های «ضد تحریمی ایران» مانند هویت واسطه‌های تجاری و اطلاعات مربوط به شرکت‌های همکار ایران در دور زدن تحریم‌ها و جاسوسی از برنامه هسته‌ای ایران بود. علاوه بر این، برخی رسانه‌ها از جمله روزنامه «وطن امروز»، رضاییان را به کارگردانی و پخش ویدئوکلیپ‌هایی مانند ترانه «خوشحال» فارل ویلیامز متهم کردند و این کار را در راستای «حجاب‌ستیزی» دانستند.
همچنین، حمید رسایی، نماینده وقت مجلس، در یکی از سخنرانی‌های خود ادعا کرد که «جیسون رضاییان جاسوس آمریکایی بود و یکی از وظایفش تحقیق در مورد آب شرب تهران برای اعمال فشار بر ایران بود».
یگانه صالحی، همسر رضاییان که دارای تابعیت ایرانی بود و در امارات متحده عربی برای نشریه «نشنال» فعالیت می‌کرد، هم‌زمان با جیسون رضاییان بازداشت شد، اما پس از مدتی به قید وثیقه آزاد گردید.
در ۲۶ دی ۱۳۹۴، هم‌زمان با حضور وزرای خارجه ایران و آمریکا در وین برای قرائت بیانیه اجرایی شدن برجام، دادستان تهران اعلام کرد که چهار زندانی ایرانی-آمریکایی، از جمله جیسون رضاییان، در قالب یک مبادله زندانیان آزاد شدند. آزادی این زندانیان هم‌زمان با پرداخت مبلغ ۱٫۷ میلیارد دلار به ایران از سوی آمریکا بود، هرچند رضاییان در مصاحبه‌ای تأکید کرد که این مبلغ ارتباطی با آزادی او نداشته است. او اشاره کرد که رئیس‌جمهور اوباما به‌طور هوشمندانه این پرداخت را در راستای حل اختلافات بین ایران و آمریکا مطرح کرده و آن را زودتر در توافقات برجام گنجانده بود.
چچیلیا سالا؛ بازداشت خبرنگار ایتالیایی در تهران
چچیلیا سالا، خبرنگار ایتالیایی، در دی ماه سال جاری در تهران بازداشت شد، که این موضوع منجر به تنش‌هایی میان تهران و رم شد. به‌طور خاص، هر دو کشور سفرای یکدیگر را به وزارت خارجه خود احضار کردند.
بر اساس اعلام سفارت ایتالیا، خانم سالا با ویزای رسمی خبرنگاری وارد ایران شده بود و گزارش‌هایی درباره تحولات اخیر ایران پس از سقوط رژیم بشار اسد در سوریه منتشر کرده بود. اداره کل رسانه‌های خارجی وزارت فرهنگ و ارشاد ایران در ۱۰ دی ماه اطلاعیه‌ای صادر کرد که در آن به بازداشت چچیلیا سالا به اتهام «نقض قوانین جمهوری اسلامی» اشاره کرده بود.
دفتر جورجا ملونی، نخست‌وزیر ایتالیا، در بیانیه‌ای که در ۸ ژانویه (۱۹ دی) منتشر شد، اعلام کرد که چچیلیا سالا، روزنامه‌نگار ۲۹ ساله ایتالیایی، از بازداشت آزاد شده و به ایتالیا بازگشته است.
