آیا همه می‌توانند گیاهخوار شوند؟/ عواقب رژیم گیاهخواری

رژیم غذایی گیاهخواری، یکی از الگوهای تغذیه‌ای محبوب در جهان است که بر پایه مصرف مواد غذایی گیاهی شامل میوه‌ها، سبزیجات، غلات، حبوبات، آجیل و دانه‌ها است و معمولاً گوشت، ماهی و سایر محصولات حیوانی در آن جایی ندارد.

این نوع رژیم به دلایل گوناگون از جمله دغدغه‌های اخلاقی نسبت به حقوق حیوانات، نگرانی‌های زیست‌محیطی و تمایل به بهبود سلامت فردی، طرفداران زیادی دارد. پژوهش‌های علمی نشان داده‌اند که رژیم گیاهخواری می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی، دیابت نوع ۲، فشار خون بالا و حتی برخی از انواع سرطان کمک کند. با این حال، متخصصان تغذیه تأکید می‌کنند که این رژیم باید به‌درستی برنامه‌ریزی و تنظیم شود تا نیازهای اساسی بدن مانند پروتئین‌ها، آهن، ویتامین B۱۲ و اسیدهای چرب امگا۳ تأمین شوند.

ریحانه ملاحسینی، کارشناس ارشد علوم تغذیه به همشهری‌آنلاین می‌گوید: در تعیین رژیم گیاهخواری، هدف افراد متفاوت است. مثلا بعضی‌ها به دلیل دغدغه‌های محیط زیست خود گیاهخوار می‌شوند. این افراد هیچ نوع گوشتی مصرف نمی‌کنند، لب به لبنیات و تخم مرغ نمی‌زنند و حتی از محصولات چرم استفاده نمی‌کنند. اما یک عده برای ارتقا و بهبود سلامت خود گیاهخوار می‌شوند که به این افراد باید گفت این تصور که رژیم گیاهخواری، سلامتی را تضمین می‌کند، توجیه علمی ندارد و اصلا توصیه نمی‌شود. به خصوص رژیم سفت و سختی مثل وگانیسم (Veganism).

حتی وجترین‌ها هم در خطرند

گیاهخواری انواع متعددی دارد و گیاهخواران چند دسته‌اند؛ وگان‌ها (Vegans) و وجترین‌ها (Vegetarians). وجترین‌ها از خوردن گوشت پرهیز می‌کنند، اما خیلی از آنها دور محصولات حیوانی مثل شیر و ماست و تخم مرغ و … را خط نمی‌کشند و اینها را مصرف می‌کنند. اما وگان‌ها در رژیم غذایی‌شان از خوردن محصولات حیوانی هم خودداری می‌کنند. ملاحسینی می‌گوید: حتی وجترین‌ها هم در معرض خطر کمبودهای مواد غذایی هستند. چه برسد به وگان‌ها که رژیم سفت و سختگیرانه‌ای دارند.

البته برخلاف تصور بسیاری از افراد، گیاهخواری فقط محدود به نخوردن گوشت نیست و همه دنباله‌روی رژیم سخت وگان نیستند. گیاهخواری انواع مختلفی دارد و علاقه‌مندان با توجه به شرایط و دلایل خود یکی از آنها را انتخاب می‌کنند. رژیم گیاهخواری به همراه تخم‌مرغ (Ovo-vegetarianism)، رژیم گیاهخواری به همراه لبنیات (Lacto-vegetarianism)، رژیم گیاهخواری به همراه تخم مرغ و لبنیات (Lacto-ovo-vegetarianism)، رژیم گیاهخواری با ماهی (Pescatarianism)، و رژیم گیاهخواری انعطاف‌پذیر (Flexitarianism) انواع این رژیم‌ها هستند که گیاهخواران با توجه به شرایط بدنی خود می‌توانند از آن پیروی کنند.

رژیم غذایی گیاهخواری برای این افراد ممنوع

توصیه متخصصان تغذیه این است که اگر کسی به لحاظ اخلاقی – مثلا طرفداران سرسخت محیط زیست – اصرار دارد که گیاهخوار شود، بهتر است اولا رژیم وگانیسم را انتخاب نکند. این را ملاحسینی می‌گوید و اضافه می‌کند: در این نوع رژیم کمبود شدید ریزمغذی‌ها و درشت‌مغذی‌ها زیاد است و به سلامت فرد آسیب می‌رساند. دوم این که حتما با یک متخصص تغذیه مشورت کند تا آسیبی به سلامتش وارد نشود.

این کارشناس تغذیه ادامه می‌دهد: توصیه بعدی ما این است که از بین رژیم‌ها نوع پسکاترین (Pescetarianism) انتخاب شود. چون در این رژیم علاوه بر گیاهان، مصرف ماهی هم آزاد است. پسکاترین، بهترین نوع رژیم گیاهخواری است اما با این حال ما هیچ وقت توصیه به گیاهخواری نداریم. حتی در صدر بهترین رژیم‌های غذایی روز دنیا هم گیاهخواریِ صرف اصلا تایید نشده است.

برخلاف تصور خیلی از مردم که فکر می‌کنند گیاهخواری یعنی سالم‌خوری، متخصصان تغذیه تاکید دارند که این رژیم مناسب همه افراد نیست. ملاحسینی می‌گوید: گروه‌هایی که هیچ نوع گیاهخواری را به هیچ وجه توصیه نمی‌کنیم؛ کودکان، نوجوانان، زنان باردار و زنان شیرده هستند. به علاوه افرادی که به دلیل نوع بیماری یا شرایط بدنی‌شان رژیم غذایی خاصی دارند. مثلا افرادی که نارسایی کلیه یا بیماری‌های کلیوی دارند یا افرادی که جراحی‌های بزرگی انجام داده‌اند و لازم است زخم‌شان بهبود پیدا کند و شرایط‌شان به حالت عادی برگردد.

فکر می‌کنند گیاهخواری یعنی سالم‌خوری

این کارشناس تغذیه می‌گوید: صرف این که یک رژیم غذایی گیاهخواری است، لزوما به معنای سالم بودن آن نیست. متاسفانه این تصور بین عامه مردم وجود دارد که اگر یک چیزی اسم گیاهی با خودش دارد، حتما safe و استاندارد و مفید است. مثلا می‌گویند فلان مکمل، گیاهی است. درباره رژیم گیاهخواری هم چنین تصوری وجود دارد و برای همین خیلی‌ها به لحاظ ذهنی به سمتش می‌روند.

به گفته ملاحسینی، بدن ما نیازهایی دارد که مواد غذایی گیاهی به تنهایی نمی‌تواند آن نیازها را تامین کند. قبلا هرم غذایی داشتیم. الان بشقاب غذاییِ سالم رایج است. در بشقاب غذاییِ سالم تقریبا یک‌چهارم بشقاب باید شامل پروتئین به خصوص پروتئین‌های حیوانی باشد.

غذاها باید این ۴ مواد را داشته باشند

ملاحسینی می‌گوید: اگر فردی از ما بخواهد که یک رژیم غذایی گیاهخواری استاندارد برایش تنظیم کنیم، حتما نیاز به مکمل‌یاری (قرص و …) هم دارد. چون اگر تحت مکمل‌یاری قرار نگیرد یا رژیم گیاهخواری‌اش به درستی تنظیم نشود، حتما دچار کمبودهای ریزمغذی مثل آهن، زینک، امگا۳ و ب ۱۲ می‌شود. منبع اصلی تامین این ۴ مورد، گوشت‌ها هستند و از طریق مصرف سبزیجات به طور کامل تامین نمی‌شود. درضمن پروتئین‌های گیاهی نه آن قدر در دسترس ما هستند و نه آن قدر جذب دارند که نیاز بدن ما را تامین کنند.

او می‌گوید: در کشورهای دیگر مکمل‌های مخصوص افراد گیاهخوار موجود است که همه ویتامین‌های مورد نیاز بدن را دارد، اما در کشور ما باید تک‌تک مکمل‌یاری شوند.

این کارشناس درباره افراد دارای بیماری زمینه‌ای هم توضیح می‌دهد: افرادی که شرایط خاصی مثل نارسایی کلیه دارند یا دارای بیماری زمینه‌ای مثل دیابت و فشار خون بالا هستند، نمی‌توانند از یک رژیم صرفا گیاهخواری پیروی کنند. به این افراد یک الگوی غذایی سالم توصیه می‌شود که شامل پروتئین حیوانی هم می‌شود.

عواقب رژیم‌های گیاهخواری

این کارشناس تغذیه درباره عواقب و عوارض رژیم‌های گیاهخواریِ صرف می‌گوید: گیاهخواری چون فرد را با کمبود ریزمغذی‌ها مواجه می‌کند، می‌تواند منجر به کم‌خونی، بی‌حالی و خستگی، پوکی استخوان و خیلی از مشکلات دیگر شود.

او می‌گوید: توصیه من به عنوان متخصص تغذیه این است که به جای گیاهخوار شدن، گوشت سفید را جایگزین گوشت قرمز کنیم و در کنار آن، سبزیجات و مواد غذایی گیاهی بیشتری را در رژیم غذایی خود بگنجانیم.

پولدارها بیشتر گیاهخوار می‌شوند

این کارشناس تغذیه درباره طرفداران رژیم‌های غذایی گیاهخواری به موضوع جالبی اشاره می‌کند و می‌گوید: افرادی که پیرو رژیم‌های غذایی گیاهخواری هستند، معمولا جزو قشر بالای جامعه از نظر اقتصادی هستند. چون عمدتا به دلیل باورهای محیط زیستی این رژیم را انتخاب می‌کنند و مشکل اقتصادی ندارند. افرادی که تحت فشارهای اقتصادی هستند هم ناخواسته به سمت گیاهخواری کشیده می‌شوند اما گیاهخواری اشتباه. چون تهیه خیلی از سبزیجات مورد نیاز در رژیم گیاهخواری گران است و افراد با درآمد پایین، توانایی مالی این کار را ندارند.